فلسفه و مفهوم حقوقی منبع باز (Open Source)؛ دست نامرئی آدام اسمیت در دنیای نرم‌افزار

یکی از مباحث چالش‌برانگیز امروز، استفاده از نرم‌افزارهای با کد منبع باز (Open Source Softwares) نه تنها از منظر فنی و اقتصادی بلکه از منظر حقوقی است. در مجموعه نوشته‌های مربوط به مالکیت نرم‌افزارها، به طور مختصر به کد منبع باز اشاره شد، اما در این سلسله مقالات تلاش شده با تمرکز بر نرم‌افزارهای کد منبع باز، حقوق و تکالیف توسعه‌دهندگان و آثار حقوقی توسعه و انتشار آنها بررسی شود که به ترتیب زیر تقدیم خواهد شد: الف- فلسفه و مفهوم حقوقی منبع باز ب- انواع معمول مجوز بهره‌برداری منبع باز ج- توزیع و آثار حقوقی آن در منبع باز د- تقابل حق اختراع (Patent) و منبع باز ه- انتشار نرم‌افزار با کد منبع باز. نرم‌افزار رایگان و نرم‌افزار با کد منبع باز بسیاری از افراد نرم‌افزارهایی همچون Linux Kernel یا Apache web server را نرم‌افزار با کد منبع باز می‌نامند اما این نام‌گذاری به شدت مورد اعتراض و مخالفت پیشروان جنبش «منبع باز» است، چراکه آنچه آنها در ابتدا آغاز کرده بودند، جنبش نرم‌افزار رایگان بود. افرادی که تازه با این موضوع و مفاهیم آشنا شده باشند، تفاوت‌های جزئی آزاردهنده‌ای را در ترمینولوژی مشاهده خواهند کرد، اما حقیقت این است که همین تفاوت‌های جزئی بیانگر فلسفه‌های کلیدی تفاوت در نگرش اعضای هر یک از این جنبش‌هاست. دانستن این تفاوت‌ها چه کمکی به ما می‌کند؟ اینکه تصمیمات آگاهانه‌ای درباره استفاده از نرم‌افزار با کد منبع باز بگیریم، به این دلیل که تاثیری مستقیم در چگونگی نگرش به برنامه‌های انطباق (Compliance Programs)، توزیع کد و منتشر کردن آن، ارزیابی ریسک و سایر آثار قانونی کد منبع باز خواهد داشت. ریچارد استالمن (Richard Stallman)، پرچمدار جنبش نرم‌افزار رایگان، فلسفه خود را تحت عنوان «آزادی فنی و اقتصادی» چنین شرح می‌دهد: «با توجه به نظام کپی‌رایت نرم‌افزار، عموماً توسعه نرم‌افزار با وجود یک «مالک» که کاربرد آن را تحت کنترل دارد پیوند خورده...